„Szympansy rozwijają swoją technologię dzięki kulturze”

Dzikie szympansy, podobnie jak ludzie, uczą się od siebie nawzajem, a następnie rozwijają te umiejętności na przestrzeni kolejnych pokoleń. Proces ten pozwala im na doskonalenie technik zdobywania pożywienia, dzięki czemu niektóre społeczności małp stają się z czasem bardziej zaawansowane technologicznie. Choć tempo tych zmian jest znacznie wolniejsze niż u ludzi, naukowcy zauważają, że jest to przykład tzw. „kultury kumulatywnej”.

Szczególnie młode samice, które opuszczają swoje grupy rodzinne, by dołączyć do nowych społeczności, odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu wiedzy. Dzięki temu społeczności te mogą łączyć nowe techniki z już istniejącymi, co prowadzi do bardziej efektywnego korzystania z zasobów środowiska. „Jeśli szympansy posiadają wiedzę kulturową, której nie ma w nowej społeczności, mogą ją przekazać – w sposób analogiczny do przekazywania genów” – tłumaczy Andrew Whiten z Uniwersytetu St. Andrews w Wielkiej Brytanii.

Rozwój narzędzi i przekazywanie kultury

Od dawna wiadomo, że szympansy potrafią używać narzędzi w zaawansowany sposób, a swoje umiejętności przekazują potomstwu. Jednak w porównaniu z szybkim rozwojem technologii ludzkiej, szympansy wydawały się nie udoskonalać swoich wynalazków z biegiem czasu. Jednym z powodów tego problemu badawczego jest fakt, że narzędzia używane przez szympansy często są wykonane z biodegradowalnych materiałów roślinnych, co utrudnia naukowcom śledzenie ich ewolucji kulturowej.

Cassandra Gunasekaram z Uniwersytetu w Zurichu postanowiła zbadać tę kwestię, wykorzystując analizę genetyczną. W przeciwieństwie do samców, które zazwyczaj pozostają w swoich rodzinnych grupach, młode samice opuszczają swoje społeczności, by znaleźć partnerów w innych grupach. Gunasekaram zastanawiała się, czy podczas tej migracji samice przekazują swoje umiejętności nowym społecznościom.

Dysponując danymi genetycznymi 240 szympansów reprezentujących cztery podgatunki, zebranymi na 35 stanowiskach badawczych w Afryce, Gunasekaram i jej zespół sprawdzali, jakie narzędzia używały poszczególne osobniki oraz jakie były ich genetyczne powiązania na przestrzeni ostatnich 15 000 lat. „Genetyka daje nam swoistą maszynę czasu, pozwalającą zrozumieć, jak kultura była przekazywana między szympansami w przeszłości” – mówi Whiten.

Narzędzia i zaawansowanie technologiczne

Badania wykazały, że niektóre szympansy używają złożonych kombinacji narzędzi, takich jak kijek do wiercenia i szczotka do łowienia termitów, którą tworzą, przeciągając łodygę rośliny między zębami. Szympansy posiadające najbardziej zaawansowane zestawy narzędzi były od trzech do pięciu razy bardziej prawdopodobne, że będą genetycznie spokrewnione, w porównaniu do tych, które korzystały z prostszych narzędzi lub nie używały ich wcale – nawet jeśli żyły tysiące kilometrów od siebie. Co więcej, zaawansowane użycie narzędzi było mocniej powiązane z migracją samic niż z prostszymi formami narzędzi.

„Nasza interpretacja jest taka, że te złożone zestawy narzędzi powstawały przez rozwój prostszych form, a ich rozpowszechnienie było możliwe dzięki migracji samic z grup, które pierwotnie je wymyśliły” – wyjaśnia Whiten.

Kultura kumulatywna w świecie szympansów

Thibaud Gruber z Uniwersytetu w Genewie zauważa, że pojęcie „złożoności” może być subiektywne. „Po 20 latach pracy z szympansami twierdziłbym, że samo użycie kijka jest złożone” – mówi. Przykład jego zespołu dotyczy szympansów tworzących gąbki z mchu zamiast liści, co pozwala im efektywniej zbierać wodę bogatą w minerały z glinianych dołów. „Nie chodzi o to, czy technika jest bardziej złożona, ale o to, że buduje się na wcześniej ustalonej metodzie” – dodaje.

Dlaczego szympansy rozwijają się wolniej niż ludzie?

Kultura kumulatywna rozwija się u szympansów znacznie wolniej niż u ludzi, co wynika z różnic w zdolnościach poznawczych i braku mowy, tłumaczy Gunasekaram. Co więcej, szympansy znacznie rzadziej wchodzą w interakcje z osobnikami spoza swoich grup, co ogranicza możliwości wymiany kulturowej.

Odkrycie to rzuca nowe światło na ewolucję kultury w świecie zwierząt, jednocześnie przypominając, jak wyjątkowa jest dynamika rozwoju ludzkiej cywilizacji.