„12 000-letnie wrzeciona mogą ujawniać pierwsze kroki ludzkości w kierunku wynalezienia koła”
Odkrycie najstarszych technologii obrotowych w Nahal Ein Gev II
Koło to jedna z najważniejszych innowacji w historii ludzkości. To właśnie od niego pochodzi popularne powiedzenie o „wynajdowaniu koła na nowo”, co oznacza zaczynanie czegoś od podstaw. Jednak czasami to stwierdzenie jest bardziej dosłowne, niż mogłoby się wydawać. Ostatnie badania archeologiczne potwierdzają, że nasi przodkowie mogli eksperymentować z technologią obrotową znacznie wcześniej, niż do tej pory sądzono. W pobliżu Jeziora Galilejskiego odkryto dowody na istnienie prymitywnych „technologii rotacyjnych”.
Badania nad perforowanymi kamieniami z Nahal Ein Gev II
Zespół badaczy opublikował swoje odkrycia w czasopiśmie PLOS One, opisując 113 perforowanych kamieni znalezionych w Nahal Ein Gev II (NEG II), neolitycznej osadzie Natufian w północnym Izraelu. Naukowcy sugerują, że kamienie te, datowane na około 12 000 lat, mogły służyć jako przęśliki – narzędzia używane do przędzenia włókien w przędzę. Jeśli ta teoria jest trafna, mamy do czynienia z jednym z najwcześniejszych przypadków użycia technologii, która zrewolucjonizowała transport i wymianę kulturową.
Pierwsze sześć kamieni odkryto podczas wykopalisk w 1972 roku, a pozostałych 107 znaleziono w latach 2010–2021. Zgodnie z wynikami badań, 42% z tych kamieni było całkowicie perforowanych, 32% miało częściowe otwory, zaś 36% było niedokończonych, z widocznymi śladami rozpoczętej perforacji. To wskazuje na to, że starożytni mieszkańcy NEG II byli zaangażowani w intensywne eksperymenty z technologią obrotową.
Najstarsze znaleziska związane z kołem
Najwcześniejsze archeologiczne dowody na istnienie koła pochodzą sprzed około 5000 lat – to koło znalezione na bagnach Lublany w Słowenii w 2002 roku. Natomiast kultura Natufian, która stworzyła opisane przęśliki, istniała na obszarze Lewantu między 15 000 a 11 500 lat temu. Choć nie można bezpośrednio połączyć starożytnych przęślików z wynalezieniem koła, zasady mechaniczne, które nimi rządziły, były podobne.
Jak napisali badacze w swoim artykule: „W obecnym badaniu pokazaliśmy, że perforowane kamienie z NEG II dostarczają dowodów na istnienie 12 000-letniego narzędzia o kształcie koła, które wykorzystywano w mechanizmie obrotowym”. Według ich hipotezy, przęśliki te mogły przyczynić się do rozwoju późniejszych technologii obrotowych, stanowiąc pierwsze zastosowanie zasady koła i osi.
Znaczenie osi dla funkcji koła
Koło samo w sobie nie miałoby większej wartości bez osi. Jeśli posiadamy koło, ale nie mamy osi, nie zdołamy go efektywnie wykorzystać. Perforowane kamienie, które badali naukowcy, mogły pełnić funkcję przęślików tylko wtedy, gdy przez ich otwory przełożono patyk, który można było następnie obracać w celu produkcji przędzy i nici.
Badacze rozważali także inne potencjalne zastosowania tych kamieni, takie jak koraliki, ciężarki do sieci rybackich lub obciążenia krosien. Jednak przeprowadzili również eksperymenty sprawdzające hipotezę o użyciu ich jako przęślików, które potwierdziły, że kamienie te doskonale sprawdzały się w tej roli.
Eksperyment potwierdzający funkcję przęślików
„Eksperyment wykazał, że repliki kamieni nie tylko działają dobrze jako przęśliki, ale także, że parametry, które początkowo uznaliśmy za niekorzystne, były w rzeczywistości korzystne dla tego celu” – napisali naukowcy. Odkryto, że zarówno lżejsze, jak i cięższe przęśliki miały swoje zalety w przędzeniu włókien.
Najciekawsze jest to, że doskonała okrągłość artefaktów nie była konieczna. „Najważniejsze było umieszczenie otworu i środka masy w centralnym punkcie przedmiotu” – dodają badacze. Mieszkańcy NEG II mogli modyfikować swoje narzędzia, aby były idealnie okrągłe, ale jak wynika z badań – nie uznali tego za konieczne.
Wczesne eksperymenty z technologią obrotową
Wyniki badań sugerują, że Natufianie z NEG II produkowali perforowane kamienie na miejscu i nie potrzebowali, by ich przęśliki miały idealny kształt, aby były funkcjonalne. Co ciekawe, kamienie te były zbyt małe, aby mogły służyć jako koła – chyba że starożytni eksperymentowali z modelami wózków, co wydaje się mało prawdopodobne. Niemniej jednak użycie tych kamieni jako przęślików pokazuje, że ludzie już wtedy testowali przydatność technologii w kształcie torusa (przypominającej koło).
Znaczenie odkrycia
Przęśliki z NEG II są starsze od najstarszych znanych kół o tysiące lat. Choć prawdopodobnie nigdy nie odnajdziemy pierwszego wynalazku koła, śledzenie historii tej technologicznej innowacji pozwala antropologom lepiej zrozumieć jeden z najważniejszych etapów w rozwoju ludzkości.
